Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunma
Gerek ülkemizde, gerekse dünyanın çeşitli yerlerinde petrol, petrol ürünleri, kimya, doğal gaz, kömür madenleri vb. gibi birçok sanayi kollarında normal çalışma icabı, arıza veya bakım gibi hallerde (Tozlar, sızan gazlar veya petrol buharı gibi nedenlerle) patlayıcı ortam ile karşı karşıya kalınmaktadır. Bu patlayıcı ortamların oluşmasını önlemek için gerekli tedbirler alınmadığı zaman her yıl birçok sanayi kolunda patlamalar olmakta ve neticede ölümler, ciddi yaralanmalar ve büyük maddi hasarlar meydana gelmektedir. Patlayıcı ortam oluşumunu engellemek, patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, bunlar mümkün olmuyorsa patlamanın etkisini en aza indirecek tedbirlerin alınması olası birçok kazanın önlenmesi anlamına gelmektedir.
Patlayıcı ortamlarda genel güvenlik önlemlerinin uygulanarak çalışılması, güvenlik açısından zorunluluktur. Bu kuralların uygulanmasının yanı sıra, patlama ve yanmayı önlemenin vazgeçilmez temel iki şartı; patlayıcı limitlerde gaz-hava veya toz-hava karışımı ile patlama kaynağı büyüklüklerinin kontrol altında tutularak ikisinin birden aynı anda meydana çıkmalarına sürekli olarak engel olunmasıdır.
Her ne kadar bu unsurlardan birinin meydana gelmesini önlemekle patlama olayı teorik olarak önlenebiliyor görülmekle beraber, uygulamada bu durumun gerçekleşmesi hemen hemen imkânsız gibidir. Dolayısıyla patlama ihtimalini en aza indirmek için patlayıcı limitlerde gaz-hava veya toz hava karışımı oluşmasına engel olacak tüm tedbirlerin alınmasının yanı sıra patlama kaynağı olabilecek tüm cihaz ve elektrik tesisatının patlamaya karşı korumalı olarak yapılması gerekmektedir.
İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemek amacıyla hazırlanan ve 26/12/2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik kapsamında (10.madde) işverenler tarafından patlamadan korunma dokümanı hazırlanması gerekmektedir.
Patlamadan korunma dokümanı, olası patlamaların önlenmesi amacıyla hazırlanan, teknik ve organizasyonel çalışmaları içeren dokümandır.
UZMANMUAYENE İşyerinde patlamaya yol açacak maddeleri ve ortamları göz önünde bulundurup;
Patlama ihtimali olan yerler ve ortamlar kontrol altına alınarak, çalışanların ve çevrenin patlamanın zararlarından korunduğu Patlamadan Korunma Dokümanının hazırlanmasına sizlere rehberlik eder.
Patlamadan Korunma İçin Organizasyon Önlemleri
Organizasyon önlemleri teknik önlemlerin tekbaşına kâfi gelmediği yerlerde ve patlamadan korunmanın devam ettirilemediği işyerindealınmak zorundadır. Pratikte, çalışma ortamı teknik ve organizasyon önlemlerininkombinasyonu ile güvenli hale getirilebilir.
Organizasyon önlemleri öyle düzenli bir çalışma prosedürü olmalıdır ki bir patlamaesnasında çalışanlar zarar görmemelidir. Düzenlemeler teknik önlemlerin işlediğinden eminolmak için yapılan inceleme, hizmet ve onarımla belirlenmek zorundadır. Organizasyonönlemlerinde çalışma prosedürü ve patlamadan korunma önlemeleri arasındaki muhtemeletkileşimde göz önünde tutulmalıdır. Bu birleşmiş patlamadan korunma önlemleri çalışanlara,onların sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atmaksızın tahsis edilen işlerini yapabilmeyi teminetmelidir.
Aşağıdaki organizasyon önlemeleri uygulanmalıdır:
– patlamadan koruma dokümanıyla belirtilen yerlerde yazılı işletme talimatları oluşturulmalı;
– çalışanlar patlamadan korunma hususunda eğitilmeli;
– çalışanların yeteri kadar ehliyetli olduklarından emin olunmalı;
– patlamadan koruma dokümanıyla belirtilen tehlikeli işlerde çalışma izni sistemi (permit-toworksystem) uygulanmalı;
– bakım yapılmalı;
– inceleme ve teftiş yapılmalı;
– gerekli yerlerde tehlikeli alanlar işaretlenmelidir.
Patlamanın olması için üç unsurun bir araya gelmesi gerekir. Bunlar oksijen, yanabilir madde(yakıt) ve ateşleme kaynağıdır.
İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve
güvenliğini korumak için patlamadan korunma önlemlerini uygulamak gerekir.
“Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gaz, toz ve buhar” ile çalışmak veya bu maddeleri
işlemek zorunda olan iş yerlerinde alınması gereken ilk ve en önemli tedbir, patlayıcı ortamoluşmasını önlemektir. Bu konuda meslek kuruluşlarının tavsiyeleri olduğu gibi “iş sağlığı vegüvenliği” ile ilgili mevzuatın zorlayıcı yaptırım şartları da mevcuttur. Patlayıcı ortamoluşmasını önlemek için alınan tedbirler iki bölümde incelenmekte olup en öncelikli ve enönemli olanı “Birincil Tedbirler” dir.
Birincil tedbirlerde hedef, patlayıcı ortam oluşmasını önlemektir. Diğer bir ifade ile
patlama üçgenindeki “A=patlayıcı madde” ve “B=oksijen” ayaklarını bertaraf etmektir.
Birincil önlemler alınamıyor veya bu önlemlere rağmen patlayıcı ortam ihtimali halen mevcutise, İkincil önlemlere başvurulur yani tehlikeli patlayıcı ortamların ateşlenmesini engellemekgerekir. Bu iki yolda mümkün olmuyorsa patlamaların etkisini azaltıcı önlemler alınmalıdır.Bu koruyucu önlemleri almanın birbiriyle bağlantılı birçok aşaması vardır.(örneğin tasarım,uygun teçhizat ve kişisel koruyucu donanım kullanımı, vb.)Patlamadan korunma önlemleri sadece maddi birtakım tedbirlerin alınmasıyla etkiliolması beklenemez. Bu koruyucu önlemelerin etkili olabilmesi için işveren ve çalışanlarınsorumluluklarını tam manasıyla yerine getirmesi ve sorumluluk bilincinin gelişmesi içindepatlamadan korunma önlemleriyle ilgili hem işverenin hem de çalışanların periyodikaralıklarla eğitim alması gerekir.