İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’nin uygulanmaya başlamasıyla birlikte “kaldırma makinalarının periyodik kontrolleri yılda 1 kez yapılacak” şeklinde “yanlış” bir algı oluştu. Önemli bir kısmı henüz mevzuatı öğrenme sürecinde olan iş güvenliği uzmanları ile şirket yönetimleri yönetmeliğin bu konuda koyduğu ek şartlara dikkat etmeden “periyodik kontrol süresi 1 yıl” şeklindeki yargıya vardılar.
Oysa 1 yıllık süre periyodik kontrol için “Azami Süre”dir. Yönetmelik dikkatlice incelendiğinde periyodik kontrol aralığının belirlenmesinde işverene (ve dolayısıyla iş güvenliği uzmanı ve diğer görevlilere de) önemli görevler yüklemektedir:
– Yönetmelikte belirtilen süreler “ilgili standardın öngördüğü süreler saklı kalmak koşulu ile” ve “standartlarda süre belirtilmemişse” ön şartlarıyla birlikte verilmektedir. Yani örneğin bir cihaz için ilgili standart daha düşük bir süre belirlemişse bu düşük olan kontrol aralığı geçerli olacaktır.
– Arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının periyodik kontrollerinin yapılması işverence sağlanır.
– Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması da işverenin sorumluluğundadır.
– Yönetmeliğe göre (EK-III, Md. 1.4) “Periyodik kontrol aralığı ve kriterleri standartlar ile belirlenmemiş iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri varsa imalatçının öngördüğü aralık ve kriterlerde yapılır. Bu hususlar, imalatçı tarafından belirlenmemiş ise iş ekipmanının periyodik kontrolü, bulunduğu işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı ile kullanım süresi gibi faktörler göz önünde bulundurularak, yapılacak risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, belirlenecek aralıklarda yapılır.”
– Yukarıdaki madde hükümlerine uyum sağlayabilmek açısından işyerlerinin kullandıkları ekipmanların üreticisi tarafından sağlanan “kullanım el kitabı” ve “kullanım talimatları”nı incelemeleri ve muhafaza etmeleri gerekmektedir. Periyodik kontrol yapılırken bu talimatlar da gözden geçirilmek durumundadır.
– İşyerinde yapılan risk değerlendirmesinde yukarıdaki madde göz önünde tutularak periyodik kontrol aralıkları belirlenmelidir. Bir çok işletmede risk değerlendirmesinde yeterli özenin gösterilmediği ve tüm kaldırma makinaları için tek bir periyodik kontrol aralığı belirlendiği görülmektedir. Ancak, bir cihazın gereğinden sık periyodik kontrol yapılması gereksiz maliyetlere yol açarken, gereğinden seyrek periyodik kontrol yapılması ise yol açabileceği kazalar ile önemli acılara, cezalara ve maliyetlere neden olma ihtimali taşımaktadır. Bu nedenle yönetmelikte belirtilen “işyeri ortam koşulları, kullanım sıklığı, kullanım süresi” gibi faktörler ile işyerine özgü diğer faktörler göz önünde tutulmalıdır.
– Örneğin bir işyerinde kapalı ve iyi havalandırılan bir ortamda çalışan, günde net çalışma süresi 15 dakika, kaldırdığı yükler genellikle kapasitenin çok altında (örneğin kapasitenin 1/3’ünden düşük), çalışma ortamı temiz, üreticisi belli olan, 5 yaşındaki bir vinç için periyodik kontrol süresinin 1 yıl olarak belirlenmesi (üretici talimatları ve işyerine özgü diğer şartları da gözetmek koşuluyla) doğru kabul edilebilir. Öte yandan üreticisi belli olmayan, deniz kıyısında ve açıkta veya asit buharlarının oluştuğu bir ortamda çalışan, genellikle kapasitesine yakın yükler taşıyan (örneğin 10 tonluk bir vincin genellikle 7-8 ton ağırlıkla çalışması), günlük çalışma süresi 4-5 saati bulan bir vinç için periyodik kontrol süresinin 3 ay olarak belirlenmesi daha doğru olur. Periyodik kontrol aralıkları belirlenirken önceki kontrol sonuçları, halatların aşınma süreleri, cihazda ortaya çıkan arızalar, bakım onarım sonuçları da göz önünde tutulmalıdır.
Sonuç olarak;
İşverenler, iş güvenliği uzmanları ve diğer ilgili taraflar periyodik kontrol aralıklarını gerçek bir risk değerlendirmesine göre belirleyerek gereksiz maliyetlerin, ve çok daha önemlisi, acıların önüne geçebilirler.