İki bulutun sürtüşmesi, çarpışması veya kendi aralarında elektron boşalması yapmaları sonucu oluşan şiddetli ışık görüntüsüne şimşek denir. Şimşeklerin yıldırıma dönüşebilmesi için bulutların yeryüzüne yakın bir şekilde paralel olarak durup, elektron alışverişi yapmaları gerekir. Bu olaydan sonra elektronların izlediği yol şiddetli bir ateş topuna dönüşür ve yıldırım oluşur. Havadaki elektrik yükünü toprağa aktarmayı amaçlayan araçlara paratoner denir. Paratoner, sivri uçlu metal bir çubuk, iletken tel ve metal levhalardan oluşur. İletken levha toprağa gömülür, sivri uçlu metal çubuk binanın en üstüne takılır, metal çubuk iletken telle metal levhaya bağlanır. Paratonerlerin elektriği toprağa aktarması fizikte yük paylaşımı ile açıklanabilir. Topraklama sayesinde demir iletkene gelen yıldırım etkisiz hale getirilir. Yükler sivri uçlarda toplandığından dolayı, bulutla yer arasındaki yük akışı paratoner ile bulut arasında olur. Yıldırımdan korunmak için yüksek binaların, camilerin ve evlerin gökyüzüne yakın olan yerlerine paratoner konulur.
PARATONER BAKIMI
• Paratoner tesisatları periyodik olarak en az yılda bir kez kontrol edilmelidir.
• Paratonerin elektriksel direnci sağlam olup olmadığına bakılır.
• Paratoner direğinin sağlamlığı ve yakalama ucunun paslanıp paslanmadığı kontrol edilir.
• İniş iletkenlerinin paratonerle bağlantı noktaları kontrol edilir. (Gevşekse sıkılmalıdır, aksi halde yangına sebep olabilir.)
• Direkteki iniş iletkenleri kroşeleri kontrol edilir.
• İniş iletkenlerinde varsa ekler kontrol edilir.
• İniş iletkenlerinin sürekliliği kontrol edilir, kopma veya her hangi bir çıkma varsa bakır bağlantı klemensleri sıkılmalıdır.
• Zeminden 2 metre yukarıda olması gereken test (ölçüm) klemensi kontrol edilir.
PARATONER ÖLÇÜMÜ
• Paratoner topraklaması ve diğer bütün cihazların topraklamaları kesinlikle ayrı yapılmamalıdır. Eş potansiyel bara yapılıp tüm topraklamalar bu barada birleştirilir. En uygun olanı temel topraklaması yapıp topraklamaları eş potansiyel baraya bağlamaktır.
• Buna imkân yoksa levha yerine topraklama çubuğu çakılarak yapılabilir. Topraklamada önemli olan temas yüzeyi ve korozif etkilere dayanımı düşünülerek yapılmalıdır.
• Topraklama çubuklarının aralıkları çubuk uzunluğunun iki katı uzunluğunda ve mümkünse kaz ayağı şeklinde yapılmalıdır.
• Topraklama çubukları iniş iletkenleri ile toprak yüzeyinin en az 10-15 cm altında birbirine bağlanmalıdır. Bunun nedeni kışın toprak yüzeyi 5 cm’ e kadar donabiliyor olmasıdır.
• Topraklama çubuğu ile iniş iletkenleri iki şekilde bağlanabilir. İlki termokaynak yöntemi; bir grafit kalıp içerisine bakır oksit konularak ateşleşlenir, oluşan yanma sonunda topraklama çubuğu ve iniş iletkeni birbirine kaynamış olur, bu yöntemdeki uygulamalarda yapılan yanlışlıklar nedeniyle zaman içerisinde bu kaynaklarda kopmalar meydana gelmektedir. İkincisi ek klemens yöntemi; topraklama çubuğu ve iniş iletkenleri et kalınlığı yeterli olan ek klemensi ile iyice sıkılıp sadece ek yerine zift, yağlı boya vs. sürülerek geçiş direncine engel olacak oksitlenmeler ve korozif etkilerden korunumu sağlanır.
• Topraklama direnci ölçümü için; iniş iletkenleri test klemensinden ayrılır, topraklama megeri kullanılarak direnç ölçülür.
• Topraklama ölçümü sonucunda direnç değeri en fazla 10 ohm olmalıdır.
• Eğer paratoner topraklaması direnci 10 ohm üzerinde çıkarsa ilave çubuk çakılarak direnç düşürülebilir.
• Topraklama direncinin düşürülmesi için çeşitli kimyasallar piyasada satılmaktadır. Korozif etkileri ve çevreyi kirlettikleri için biz önermiyoruz.
Not: Topraklama tesisatlarında toprak altı bağlantılar klemens ile yapıldığında birkaç yıl sonra klemenslerin cıvata ve ek noktaları çürümeye başlar. Bu çürümenin etkisiyle ek noktası açılmaya başlar ve zamanla bu noktada kopukluk oluşur.